‘Stel groen boven Excel’

De visie van TANGRAM op groen en duurzaam vastgoed

In een serene, groene kas tussen de woongebouwen van Rhapsody in West, pal naast de A10 in Amsterdam, spreken Charlotte ten Dijke en Bart Mispelblom Beyer, oprichters van architectenbureau TANGRAM, hun scherpe kritiek uit op de huidige praktijk van stedelijke vastgoedontwikkeling. Zij pleiten voor een fundamenteel andere aanpak, waarin leefbaarheid, groenvoorziening en sociale cohesie centraal staan.

“Er is steeds vaker sprake van Excel-architectuur,” stelt Ten Dijke scherp. Projecten worden gereduceerd tot spreadsheets en kengetallen, waardoor de intrinsieke waarde van kwalitatieve, menselijke woonomgevingen verloren dreigt te gaan. De tendens van individualisering, anti socialisering, de verharding van stedelijke omgeving (fysiek en psychisch) wordt versterkt door deze eenzijdige benadering van onze bouwopgave. Ten Dijke benadrukt dat groen en sociale interactie “zachte waarden” zijn die niet eenvoudig te kwantificeren zijn, maar cruciaal voor het welzijn van bewoners.

Rhapsody als voorbeeldproject 

Het woongebouw Rhapsody in West bewijst volgens Ten Dijke en Mispelblom Beyer dat een andere aanpak mogelijk én succesvol is. “Hier ervaren mensen rust en sociale verbinding midden in de stad,” vertelt Mispelblom Beyer. De locatie, die jarenlang  onbebouwbaar en onacceptabel leek voor projectontwikkelaars en beleggers, bleek een verborgen kwaliteit te hebben door met andere ogen naar de ontwikkelpotentie te kijken. Een studie van het RIVM naar de effecten van dit gebouw bevestigde dat bewoners het groen als essentieel voor hun welzijn beschouwen. “Bewoners geven aan dat het verkeersgeluid nauwelijks merkbaar is door het groen. Het voelt alsof ze zich in een park bevinden,waar men elkaar ontmoet en er buurtgevoel ontstaat”, vult Ten Dijke aan. 

Kritiek op gebrek aan visie 

Beide architecten zien binnen hun eigen beroepsgroep een gebrek aan kracht en durf om een sociaalmaatsschappelijke visie te zetten tegenover deze ‘spreadsheet aanpak’.  Volgens Mispelblom Beyer moet de architectuurwereld veel duidelijker haar waarde laten zien om niet uit processen te worden wegbezuinigd. Hij ziet het risico dat de rol van de architect steeds meer wordt gemarginaliseerd in bouwprocessen indien deze hun unieke bijdrage niet beter communiceren en verdedigen. Daarom pleit hij zelfs voor het terugdringen van de rol van de ontwikkelaar, tenzij deze zich expliciet richt op het creëren van langetermijnwaarde.

“Ontwikkelaars nemen regelmatig marges, die ten koste gaan van essentiële aspecten zoals sociale interactie, groenvoorziening en lange  termijn duurzaamheid. Het belang van beleggers met een langetermijnvisie die bereid zijn te investeren in de gemeenschap en in de leefbaarheid van projecten is groter dan ooit. Dergelijke beleggers zijn vaak minder gericht op snelle winsten en hebben juist oog voor het blijvende effect van hun investeringen.” Mispelblom Beyer wijst op de Canadese stad Vancouver waar bouwplannen extra ontwikkelrechten door herbestemming of verdichting krijgen. In ruil daarvoor moeten ontwikkelaars publieke voorzieningen realiseren of financieel bijdragen. 

Als concreet voorbeeld in eigen land noemt Ten Dijke het wonen met zorg-project ZuidOever. Hier heeft TANGRAM met opdrachtgever Cordaan aangetoond dat een doordachte integratie van gebouwopzet, groenvoorzieningen en zorgconcept op lange termijn significant hogere financiële rendementen kan opleveren. ZuidOever wordt hiermee een toonbeeld van hoe duurzame en groene architectuur niet alleen maatschappelijke voordelen biedt, maar ook financieel verstandig en toekomstbestendig is.

Duurzaamheid als noodzakelijke investering 

Ten Dijke en Mispelblom Beyer zien hun aanpak niet als idealistisch, maar als keiharde noodzaak. “We moeten naar een ontwikkeling waarin natuur, sociale cohesie en menselijke schaal centraal staan,” benadrukken ze. Ze bekritiseren daarbij het kortzichtige denken waarbij gemneenschapszin geen rol meer speelt en groen als een laatste toevoeging wordt beschouwd, vaak onderhevig aan bezuinigingen. “Vanaf het allereerste begin natuur als uitgangspunt nemen leidt tot duurzamere, aantrekkelijkere en uiteindelijk ook economisch sterkere projecten,” zegt Mispelblom Beyer.

Ten Dijke wijst erop dat beter geïntegreerd groen zorgt voor een leefbaarder stedelijk weefsel, en betere sociale cohesie. “Goed ontworpen gebouwen zijn dan uiteindelijk waardevoller, en financieel aantrekkelijker,” legt ze uit. Daarnaast pleit ze voor het terugbrengen van enthousiasme ipv cynisme – te weinig architecten durven tegenwoordig nog hun nek uit te steken en de vraag achter de vraag te stellen. Nodig zijn visie en liefde voor de gebouwde omgeving binnen de vastgoedsector. “We moeten investeren in projecten die meer bieden dan alleen vierkante meters en financiële rendementen.” 

Gemeenten en lange termijn investeerders spelen volgens de architecten hierbij een cruciale rol. Zij kunnen door duidelijke, ambitieuze richtlijnen en ruimte voor ontwerpvisie zorgen dat vastgoedontwikkelingen vanaf het begin rekening houden met lange termijndoelen. “Gemeenten zouden proactief en verbindend moeten optreden door voorwaarden te stellen die duurzaam vastgoed stimuleren,” zegt Ten Dijke. “Het vergt politieke moed om dergelijke eisen te formuleren, maar dit leidt uiteindelijk tot betere en duurzamere steden.”

Ten Dijke en Mispelblom Beyer zijn momenteel bezig met een veelbelovend toekomstig project in de Beemster. Dit project , dat Tangram doet in samenwerking met de Architekten Cie., moet een voorbeeld worden van hoe duurzaamheid, erfgoed en gemeenschapszin hand in hand kunnen gaan. Ze maken daarbij gebruik  van de historische waterstructuren en groene elementen uit het landschap als startpunt voor het ontwerp. Door het creëren van een door buurtbewoners veelgewenste plek voor ontmoeting met lokale voorzieningen willen zij sociale interactie en verbinding stimuleren. “We nemen het landschap en de historie van de Beemster als leidraad. Daarmee geven we het gebied niet alleen een nieuw leven, maar versterken we ook de lokale identiteit en gemeenschap,” aldus Ten Dijke.

Tastbare duurzaamheid 

Terwijl Ten Dijke en Mispelblom Beyer spreken, genieten bewoners zichtbaar van de rust en schoonheid van de kas in de weelderige tuin van Rhapsody, waarmee het pleidooi van de architecten tastbaar wordt onderstreept. “Dat is waar het echt om gaat,” besluiten ze gezamenlijk, “het creëren van duurzame leefomgevingen waar mensen daadwerkelijk gelukkig kunnen zijn. Dat gaat zeker niet om alleen bouwblokken maar  is in the end een een opmaat tot écht duurzaam vastgoed.”