Elma van Boxel: Beheer als beginpunt, niet als sluitstuk

Wat mij blijft verbazen: de snelheid waarmee landschappelijke kwaliteit nog altijd sneuvelt in het proces van bouwen. Alsof het groen aan het einde van een begroting bungelt, optioneel is, een esthetisch extraatje. Terwijl we weten dat de grote opgaven van deze tijd – klimaatverandering, biodiversiteit, water, gezondheid – alleen integraal opgelost kunnen worden. En toch wordt die ontwerpkracht, die verbeeldingskracht, nog te vaak afgedaan als luxe. Alsof denken in ruimte, tijd, ecologie en beleving géén bouwsteen is, maar een mooi meegenomen bonus. Alsof een goed ontworpen buitenruimte geen directe impact heeft op ons welzijn, onze veiligheid of ons aanpassingsvermogen.

Bij ZUS ontwerpen we vanuit het landschap. Niet ernaast, niet erna, maar vanuit. Een dak is bij ons nooit ‘gewoon een dak’, een plein nooit slechts ‘verharding’. We maken liever publieke domeinen dan publieke ruimte. Ruimte die van iedereen is, en dus ook door iedereen te gebruiken, toe te eigenen, aan te raken. Die ruimte vraagt om meer dan esthetiek; ze vraagt om verhalen, om betekenis, om langdurige betrokkenheid. Dat vraagt om ontwerp, maar ook om regie. En lange adem. Soms zelfs tegen de stroom in.

Neem Almere Duin. Een duinlandschap ontwerpen in de polder lijkt absurd, totdat je ziet wat voor waarde zo’n artificieel landschap kan hebben – ecologisch, recreatief én sociaal. Omdat de ontwikkelaar en de gemeente die waarde zagen, ontstond ruimte voor experiment. En kwaliteit. En ja, dat kan dus wél. Het is een voorbeeld van hoe ogenschijnlijk onlogische keuzes kunnen leiden tot betekenisvolle plekken. Mits er vertrouwen is. En visie.

Maar de praktijk is weerbarstig. Veel te vaak zien we hoe het landschap sneuvelt tussen een ontwikkelaar die op kosten stuurt en een aannemer die zijn best doet, maar geen idee heeft wat het oorspronkelijke ontwerp beoogde. De groene aannemer komt te laat aan tafel, of niet. Er wordt beknibbeld op ontwerpuren – niet uit kwaaie wil, maar uit onbekendheid met de opbrengst. Niemand overziet nog het geheel. En wat resteert is vaak een verwaterde versie van wat had kunnen zijn.

Misschien moeten we het dus omdraaien. Niet minder ontwerp, maar méér. Niet pas groen als het af is, maar vanaf het allereerste begin. Geen beheer als sluitstuk, maar als beginpunt. Geen vrijblijvende esthetiek, maar richtinggevende visie. En ontwerpers die hun rol blijven opeisen – ook als dat betekent dat we, net als vroeger, soms ongevraagd advies geven. Omdat het landschap dat waard is. Omdat de ruimte waarin we leven, werken en bewegen, niet minder aandacht verdient dan de gebouwen die erin staan.